Krótko o długiej historii miasta

Szydłowiec liczy ponad 600 lat, a jego historia sięga początków XIII wieku. Jest wtedy wsią służebną i osadą targową u zbiegu dróg do Iłży, Wąchocka, Skrzynna, Radomia i Opoczna oraz stanowi własność znamienitego, rycerskiego rodu Odrowążów, który za Piastów i Jagiellonów cieszy się ogromnym znaczeniem. Odrowążowie posiadają rozległe dobra ziemskie, sprawują liczne godności i urzędy. Jeden z Odrowążów – Iwo - sprowadza do Polski zakon dominikanów.

W 1360 roku Kazimierz Wielki nadaje dotychczasowej osadzie prawo średzkie. Pierwszymi Szydłowieckimi – od nazwy dziedzictwa – nazwali się bracia Jakub i Sławko Odrowążowie, którzy w roku 1401 erygują w Szydłowcu parafię pod wezwaniem św. Zygmunta Króla Burgundzkiego. Za ich staraniem dotychczasowa osada zyskuje w 1427 prawa miejskie, wzorowane na sandomierskich. Potwierdza je w 1470 roku Kazimierz Jagiellończyk, nadając miastu prawa magdeburskie.

 Do rozkwitu miasta przyczynia się błyskotliwa kariera rodziny Szydłowieckich, sprawujących najwyższe godności i urzędy w I Rzeczypospolitej. Krzysztof Szydłowiecki, kasztelan krakowski, sandomierski i kanclerz wielki koronny jest jednym z czołowych przedstawicieli ówczesnej elity. Posiada rozległe wykształcenie, jest mecenasem sztuki, przyjaźni się z wybitnymi ludźmi epoki, między innymi z Erazmem z Rotterdamu. Jako kanclerz wielki koronny ma ogromny wpływ na politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej.

Wraz z małżeństwem jednej z córek Krzysztofa z Mikołajem „Czarnym” Radziwiłłem Szydłowiec przechodzi, jako wiano, w ręce litewskiej rodziny Radziwiłłów. Radziwiłłowie, rezydujący na stałe w Nieświeżu na Litwie, zarządzają Szydłowcem aż do roku 1802, kiedy miasto razem z przyległymi dobrami odkupuje Anna z Zamoyskich Sapieżyna, która z kolei dwadzieścia sześć lat później, w roku 1828, odsprzedaje szydłowieckie dobra skarbowi Królestwa Polskiego.

Za Szydłowieckich i Radziwiłłów Szydłowiec zdobywa potężne znaczenie jako ośrodek handlu, rzemiosła, a także wydobycia i obróbki miejscowego piaskowca. Szydłowieckie targi, które na mocy królewskich przywilejów odbywają się kilka razy w roku, znane są w całej Polsce. Miasto jest ośrodkiem osadnictwa włoskiego, szkockiego, niemieckiego, a szczególnie od początku XVI wieku – żydowskiego.

W XVII wieku miasto nękają wojny szwedzkie i liczne epidemie, przez co znacznie podupada gospodarka, spada też liczba ludności. Pomimo wysiłków władz samorządowych i trwającego nadal osadnictwa miasto nie odzyskuje już znaczenia i dobrobytu, jakim cieszyło się przedtem „Hrabstwo Szydłowieckie” Radziwiłłów.

Znaczne straty ponosi Szydłowiec w czasie walk o wolność narodową - w czasie insurekcji kościuszkowskiej wiele budynków ulega zniszczeniu, miasto ponosi ciężary powstania listopadowego i styczniowego, w którym - z 22 na 23 stycznia - jest miejscem walk oddziałów Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi. Podczas I wojny światowej znacznie ucierpiał wybudowany jeszcze przez Szydłowieckich kościół św. Zygmunta i XVII-wieczny ratusz miejski. Oba obiekty wyremontowano w latach 20-tych XX w. Tuż przed wybuchem II wojny światowej ponad 60% mieszkańców Szydłowca stanowią obywatele pochodzenia żydowskiego, dochodząc do ważnych stanowisk w ówczesnych władzach samorządowych.

We wrześniu 1939 ziemia szydłowiecka jest miejscem walk z niemieckimi zagonami pancernymi, toczonych przez żołnierzy 163 165 pp,7 pal i 40 pal KOP z Czortkowa wchodzących w skład 36 Dywizji Piechoty Rezerwowej. 130 żołnierzy poległych 8 i 9 września 1939 r. w bitwie pod Barakiem na przedmieściu Szydłowca spoczywa w kwaterze wojskowej miejscowego cmentarza parafialnego, a dzień 8 września jest dorocznym miejskim świętem pamięci o obrońcach Ojczyzny.

Okolice Szydłowca były także teatrem działań słynnego oddziału mjr Henryka Dobrzańskiego – Hubala, pierwszego partyzanta II wojny światowej. Wielu mieszkańców Szydłowca walczyło w szeregach 21 i 72 pp Armii Krajowej, a następnie w oddziałach zbrojnych WiN i NSZ, stawiających opór nowej okupacji sowieckiej.

Z powodu dużej liczby mieszkańców pochodzenia żydowskiego, Szydłowiec staje się w 1941 roku jednym z centrów eksterminacji Żydów. Zamkniętą w utworzonym w zamku getcie ludność żydowską z Szydłowca i okolic Niemcy wywożą do obozu w Majdanku. Po Szydłowianach żydowskiego pochodzenia pozostał do dziś jeden z największych w Polsce starych cmentarzy, tzw. kirkut.

Po zakończeniu wojny miasto znacznie się rozbudowuje. Powstają nowe szkoły, w tym liceum ogólnokształcące i szkoły zawodowe, rozwija się tradycyjny przemysł kamieniarski i garbarski, zakłady elektroniki przemysłowej. W latach 1956-1975 Szydłowiec jest siedzibą powiatu. Miasto znacznie rozwija się infrastrukturalnie. Obecnie jest siedzibą gminy i powiatu szydłowieckiego, który prócz Szydłowca obejmuje gminy Orońsko, Mirów, Jastrząb i Chlewiska. Miasto pełni rolę centrum komunikacyjnego, handlowego i administracyjnego. Rozwija się prężnie działalność regionalna i kulturalna, a szydłowieckie zabytki znane są wielu turystom z Polski i z za granicy.