Ścieżka edukacyjna – „Szydłowiec – miasto na kamieniu"
Szydłowiec – miejsce o niepowtarzalnej atmosferze i klimacie – leży na południu Mazowsza, na granicy z województwem świętokrzyskim. Jest miastem o licznych, doskonale zachowanych zabytkach renesansowej architektury miejskiej.
Unikalne zabytki, położenie miasta i jego otoczenia na granicy rozległych obszarów leśnych i w środowisku nieskażonej przyrody - czyni miasto i jego otoczenie atrakcyjnym miejscem wypoczynku i edukacji historycznej. Wygodne połączenie z Warszawą i Krakowem, dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna i doskonała regionalna kuchnia zapewniają wszystkim odwiedzającym komfortowe warunki. Jest doskonałym miejscem wypoczynku dla miłośników historii, architektury i sztuki, amatorów spacerów, grzybobrania i wędkowania, a także dla hobbystów lubiących utrwalać na fotografii piękno krajobrazu środkowej Polski.
Szydłowiec jest również jednym z najstarszych i najważniejszych ośrodków wydobycia i obróbki kamienia w województwie mazowieckim. Tradycje wydobycia i obróbki piaskowca, na którym położone jest miasto Szydłowiec, sięgają początku XV wieku. Kamieniarstwo było i jest od ponad 600 lat jednym z najważniejszych szydłowieckich rzemiosł. Świadczą o tym budowle, które wzniesiono lub których elewacje wykonano z szydłowieckiego piaskowca, rozsiane nie tylko w całej Polsce, ale i na świecie. Wyciosane z tutejszego kamienia chrzcielnice, rozsiane po wielu renesansowych kościołach Małopolski do dzisiaj są w doskonałym stanie, tak jak grobowiec Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie, rzeźby lwów przed Pałacem Prezydenta RP, olicowania gmachów Muzeum Narodowego i Wojska Polskiego, okładziny Pałacu Kultury i Nauki, budynków MDM-u, Nowego Światu i okolic. Wszystko to wykonano z tutejszego piaskowca.
Zapraszamy Państwa do przejścia naszą ścieżką – do przeniesienia się w przeszłość sprzed 190 milionów lat, kiedy na terenie dzisiejszej Polski żyły dinozaury i kiedy powstawał szydłowiecki piaskowiec. Zapraszamy do zapoznania się z miejscami wydobycia, sposobami obróbki i gotowymi produktami, z pięknymi szydłowieckimi zabytkami architektury, które powstały z naszego kamienia. Zapraszamy do poznania historii szydłowieckiego kamieniarstwa.
Wycieczkę rozpoczynamy przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. KOP, położonym przy ulicy Kościuszki i kolejno idziemy przez 8 punktów zamieszczonych na planie miasta.
Zwany tak od nazwiska dawnych właścicieli wyrobiska i zakładu kamieniarskiego. Eksploatowany był co najmniej od kilkudziesięciu lat do roku 1972. Obecnie dno zalane jest wodą. Piaskowce szydłowieckie powstały w czasie, gdy obszar ten znajdował się w strefie przybrzeżnej płytkiego zbiornika wodnego, prawdopodobnie morza, miliony lat temu. Dziś na kamiennych ścianach można obserwować odciśnięte ślady dużych pni, gałęzi, liści i nasion.
Nazwa kamieniołomu również pochodzi od nazwiska właściciela obiektu. To również miejsce, gdzie zachowało się wiele dowodów występowania fauny i flory oraz minerałów. Obydwa nieczynne kamieniołomy dostarczają geologom wielu informacji o powstawaniu piaskowca, jego eksploatacji, dlatego też są ważnymi stanowiskami dokumentacyjnymi. A może komuś z Państwa uda się na skale odnaleźć ślady dinozaurów?
Idąc w stronę centrum miasta po prawej stronie widzimy rozległy cmentarz. Powstał około 1800 roku, kiedy zaprzestano pochówku wokół tutejszych świątyń. Na cmentarzu w jego starszej części zobaczymy liczne kamienne rzeźby, płaskorzeźby oraz ornamentowane płyty nagrobne, przykłady kunsztu kamieniarzy szydłowieckich. Piękne nagrobki są systematycznie odrestaurowywane.
W odległości około 100m od cmentarza, na szczycie sztucznego wzniesienia, zobaczymy trzy drewniane krzyże. Miejscowa tradycja wiąże je z panującymi niegdyś w mieście zarazami. Wierzono, że trzy krzyże zagrodzą ramionami dostęp epidemiom, które niemal regularnie nawiedzały miasto w okresie XVII-XIX w.
Ulicą Kamienną dojdziemy do rynku. Południową jego pierzeję zajmuje późnogotycka bryła szydłowieckiej fary. Parafia św. Zygmunta została erygowana w 1401 roku przez braci Jakuba i Sławka Szydłowieckich. Pierwotny, najstarszy kościół był drewniany. Kościół w obecnym kształcie powstał w latach 1493 – 1525. Skromna, późnogotycka bryła nie zapowiada wspaniałego, eklektycznego, złocistego wnętrza kościoła. Ołtarz główny powstał w warsztatach krakowskich w początkach XVI wieku. Szczególną atrakcją jest biały marmurowy nagrobek przedstawiający uśpioną postać pięknej kobiety - jednej z ostatnich właścicielek miasta – hr. Marii Radziwiłłowej z Gawdzickich, dłuta Monaldiego. Inne wspaniałości szydłowieckiej fary zobaczą Państwo odwiedzając miasto.
Wychodząc z kościoła oczom ukazuje się ratusz miejski wybudowany w stylu późnego renesansu, kiedy właścicielami miasta byli Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, a potem jego syn Albrycht Władysław Radziwiłł. Obecnie w ratuszu swoją siedzibę ma Urząd Miejski, a w piwnicach mieści się restauracja z widocznymi fragmentami skały piaskowca.
W sąsiedztwie ratusza, gdzie mieścił się kiedyś sąd miejski stoją dwa pręgierze, przy których wymierzano kary. Jeden z nich to kolumna zwieńczona kulą, ozdobiona z czterech stron maszkaronami i wyposażona w żelazne okowy do przywiązywania skazańców. Drugi to manierystyczna kolumna z metalową galerią i ustawioną na niej figurą kobiety w pozie symbolizującej pychę. Było to miejsce, gdzie przywiązywano kobiety, które zeszły na złą drogę.
Kolejnym punktem trasy jest cmentarz żydowski, tzw. Kirkut, ściślej zaś lapidarium, w którym zgromadzono dziewiętnasto i dwudziestowieczne nagrobki pochadzące z trzech szydłowieckich cmentarzy zniszczonych w czasie Holocaustu przez niemieckich okupantów. To jeden z największych zachowanych w Polsce żydowskich cmentarzy, choć stanowi tylko 1/3 obszaru zajmowanego przed wojną. Znajduje się na nim 3100 nagrobków w formie tradycyjnej żydowskiej macewy – kamiennej płyty, zaokrąglonej w górnej części.
Ostatnim punktem trasy wycieczki jest piękna, renesansowa siedziba magnacka, położona na sztucznej wyspie otoczonej fosą i parkiem, której wygląd pochodzi z XVI wieku. Zamek był siedzibą rodziny Szydłowieckich, a następnie Radziwiłłów z Nieświeża i Anny Sapieżyny, która na początku XIX wieku odsprzedała swoje dobra rządowi Królestwa Polskiego. Zamek i jego piękne otoczenie to siedziba szydłowieckich instytucji kulturalnych, a także jedynego w Europie oryginalnego muzeum – Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.
Wszystkich, którzy marzą o spotkaniu z duchami zapraszamy do zamku na spotkanie z Białą Damą.
